Metodist teoloji, Anglikan Kilisesi’nin 39 maddelik din kanunundan yola çıkarak, Hristiyan kutsallığının ve büyümesinin önemini vurgulayan ve kendini Kalvanizm’den birkaç özellik ile ayıran bir doktrin sistemidir.
Özet
Metodizm, Anglikan Kilisesi’nin 39 Maddesini başlangıç noktası olarak alırken, Kutsal Yazıların nihai otoritesini kabul etmektedir. Bununla birlikte kendisini Kalvinizmin önde gelen ayırt edici doktrinlerinden açıkça ayırdı. İlahi önbilgi, Tanrı tarafından O’nun gelecekte yapacaklarının ezeli olarak bilinmesidir. Mesih’in kefareti, önceki lütfundan köken alır. Çünkü kefaretin geriye dönük etkisi, Adem’in günahının suçunu tüm insanlardan kaldırmada evrenseldir. Mesih’in evrensel kefareti nedeniyle Kutsal Ruh’un işleyişi de evrenseldir. Metodizm, ortodoks ve evanjelik bir öğreti çekirdeğini korurken, doktrinlerini John Wesley’in (1703-1791) yaşamından ve öğretilerinden almıştır. Bununla birlikte metodist teoloji, Wesley’nin doktrinine farklı yaklaşımını bünyesinde barındırmaktadır.
Wesley’nin teolojisi, Anglikan pederinin, İncil okuyan dindar annesinin, Oxford’daki Holy Club’da (kutsal dernek) kutsallığa yönelik çabalarının, Georgia’daki müjdeleme hizmeti sırasında yaşadığı zorlukların ve Moravyalılardan edindiği güçlü izlenimlerinin bir yansımasıdır. Tartışmalardan özenle kaçınmaya çalışsa da kader, seçilme ve Hristiyan mükemmelliği gibi konularda George Whitefield, Augustus Toplady ve John Gill ile yoğun bir doktrin çatışmasına girdi. Bu yerlerin, insanların ve deneyimlerin birleşimi Wesley’de kendi yaşamı ve başkalarının yaşamı için sonsuz yaşama giden yolu bulmada eşsiz bir arzuya neden oldu. Oxford’da küçük bir öğrenci grubuna başkanlık yaptığı günlerde Bible Moths (İncil güveleri) olarak adlandırılan çalışma grubunda Wesley, Tanrı’yı yüceltmekten ve canları ölümden kurtarmaktan başka bir arzusu olmadığını dile getirdi. Bu amaçla George Whitefield’ın tavsiyelerine uydu ve kalabalıklara ulaşmak için tarlalarda vaaz vermeye başladı. İman edenleri gerçek tanrısallık, kutsallık ve günahları itiraf yolunda birbirlerini teşvik etmek için bir araya gelen topluluklar halinde örgütledi. İlk kalıcı Metodist Cemiyeti 23 Temmuz 1740’ta Foundry’de örgütlendi. Ayrılıkçı kilise olarak kabul edilen Metodizm, 1784’te yasal olarak çözüme kavuştu.
Sonsuz yaşama kavuşma ve başkalarını da yanına alma arzusunu izleyen Wesley, kendisini ‘Homo unius libri’ (tek kitabın adamı) olarak görüyordu. Teolojik literatüre hakimdi, ancak amacı Kutsal Yazıların doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlayarak sonsuz yaşama giden yola ışık tutmaktı. Grekçe Yeni Antlaşma, ilk kilise babaları ve Orta Çağ Mistisizmi hakkında bilgi sahibi olan Wesley, tüm Hristiyanları bir araya getirebilecek ekümenik bir teolojik çekirdek geliştirdi. Bir grup İrlandalı Katolik’e, ”Aynı şekilde düşünemiyorsak, en azından aynı şekilde sevebiliriz” diye yazdı.
Wesley, kabul edilen bir dizi doktrin ve bu doktrinlerin gerektirdiği etik uygulamaları ortaya koymuş olarak, ”Bunu onaylamıyor musunuz? Katılmadığınız bir konu var mı? Bir insan bu kadar çok şeye tüm yüreğiyle inanır ve çalışırsa, böyle bir kişinin sonsuza kadar yok olacağını düşünmeye sizi ikna edebilecek olan var mı?” (Albert Outler, John Wesley, 496) diye sordu.
Metodist Teolojinin Kaynakları
-
Doktrinel Notlar
Doktriner düzenlemenin kaynağı olan Metodizm belgeleri dört yönlüdür. doktriner düzenlemenin ilk ve öncelikli biçimlendirici kaynağı, Doktriner Notlar’dır. Wesley, her doktrinel konumun nihai sentezini kendisi sağladı. Bu sentezler vaazlara ve açıklayıcı notlara dönüşmüştür. Albert Outler’a göre, bunlar Wesley’nin teolojileştirmesinin tarzının ve özünün en önemli tek göstergesi ve okuyunun kendisinin zihnine ve metodolojisine benzersiz bir erişimidir. Bu tür ilk konferansta ‘Akıllı olmak nedir?, İman nedir?, İmanın devamı için çaba gerekir mi? Antinomyanizm nedir?’ gibi sorular sorulmuştur. İkinci gün kutsallaşma üzerine sorular yöneltildi: Her imanlı yeni bir yaratık değil mi? Sevgide kusursuzlaşmanın anlamı nedir? Yetkin kılınan kişi günah işler mi?’ 1.Yuhanna 3:9’dan alıntı yapılarak, verilen cevaplar genellikle kısa olduğundan, tek bir cümleyi veya Kutsal Yazıların tek bir ayetini içerdiğinden doktrinsel tartışmalarda teolojik fikirler genişletilir ve Hristiyan hizmetlerine bağlı olarak sunulur. Düşüncenin genişlemesi özellikle ‘Hristiyanların Mükemmelliği’ kavramının olgunlaşmasında açıkça görülür.
-
Vaazlar
İkinci kaynak, birinci cildi ilk doktriner konferanstan yaklaşık iki yıl sonra yayınlanan Wesley’nin Vaazları’dır. Bu doktriner açıklamalar, Metodizm’in yol gösterici doktrinel ilkelerini içeren 42-53 arası vaazlarından oluşur. Bunlar doktriner, rehberlik ve hizmet için pratik ve manevi kaynak olarak yeterli görüldü. Bir günahkarın kurtuluşa nasıl sahip olduğu, ilk günah, yeniden doğuş, Mesih’le kazanılan aklanma ve imanın doğruluğa erişmenin aracı olduğu gibi Protestanlığa ait temaları esas olarak ele alır.
Vaazların on üçü Matta 5-7 bölümlerinde yazılı olan Dağdaki Vaaz’a dayanmaktadır. İmanla aklanma üzerine şu açıklama iler sürülmüştür: ”İmanla aklanmak, yalnızca ‘Tanrı Mesih’teydi ve dünyayı kendisiyle barıştırıyordu’ şeklinde bir inanç değil, aynı zamanda Mesih’in kişisel olarak günahlarımız için öldüğüne, beni sevdiğine ve benim uğruma kendini feda ettiğine dair güvendir. İmanla aklanma, sadece Tanrı’nın Mesih’e inanan herkesi kurtaracağına dair genel vaadine güvenmeyi değil, aynı zamanda Tanrı’nın kurtarıcı amacının özellikle ‘beni’ içerdiğine dair inançtır.” Bu vaazda, Wesley esas olarak aklanmanın bağışlayıcılıkla özdeşliğine odaklanmaktadır. Vaaz 20’de imanla aklanma anlayışını netleştirmek isteyen Wesley, Archibald Alexander tarafından yazılan ‘Treatise On Justification’ kitabına atıfta bulunmuştur. ‘İmanlı, Mesih’e itaatiyle ayrıcalığa, bereketlere sahip olur ve Mesih’in doğruluğuna atfedilen doğrulukla aklanır’ açıklaması, yalnızca vaaz niteliğindeki tanıklığı tamamlamakla kalmadı, aynı zamanda ilk doktrinsel konferanstaki ifadenin izlerini de tamamlamış oldu.
-
Yeni Antlaşma Üzerine Açıklayıcı Notlar
Metodist doktrin için üçüncü bir kaynak Yeni Ahit Üzerine Açıklayıcı Notlarında (1755) mevcuttur. Bu sadece Kutsal Kitap’ı kendi dillerinde anlayan ve Tanrı Sözü’nü öğrenmeye arzulu kişiler için yazılmıştır. (Oden, Doctrinal Standards in the Wesleyan Tradition, 84). Yorumlama sürecinde, Wesley ayrıca daha fazla netlik sağlayabileceğini düşündüğü King James Versiyonu’ndan (Authorized Version) bölümleri tercüme etti. Yorumları genellikle okuyucuda ruhsal ilerleme için açıklayıcı bir vurgu veya uyarı içeren kısa cümle parçalarından oluşmaktadır. Çoğu zaman, bazı bölümlerin teolojik önemini artırmak için daha geniş yorumlara sahiptir. Örneğin, Yuhanna 1:1’de ‘Söz’e’ odaklanır. Bu kelime, Mezmurlar 33:6’da ve Keldani çevirilerinde yer almaktadır. Bu durum, havari Yuhanna’nın bu kelimeyi herhangi bir filozoftan veya inançsız bir yazardan ödünç almadığını göstermektedir.
Söz’ün beden alışı vurgulanırken, İsa veya Mesih kelimeleri kullanılmaz. ”Başlangıçta Söz vardı. Söz Tanrı’yla birlikteydi ve Söz Tanrı’ydı. Başlangıçta O, Tanrı’yla birlikteydi. Her şey O’nun aracılığıyla var oldu, var olan hiçbir şey O’nsuz olmadı.” (Yu.1:1-3) Wesley, ”O, Baba’nın bağrında olan ve O’nu tanıtan biricik Oğul’dur. Tanrı ile birlikte olması ifadesiyle, İsa’nın Baba Tanrı’dan farklı olduğunu öğreniriz. ‘İle’ kelimesi, özün birliği içinde Oğul’un Baba’yla olan ilişkisini ifade eder. O, Tanrı ile birlikteydi; çünkü Tanrı’dan başka hiçbir şey yoktu.”
”Çünkü sizi yeniden korkuya sürükleyecek kölelik ruhunu almadınız, oğulluk ruhunu aldınız. Bu ruhla, ‘Abba, Baba!’ diye sesleniriz.” Wesley’in Romalılar 8:15’teki ‘Abba, Baba’ hakkındaki yorumu, onun hem dilin ince imalarına hem de metindeki teolojik ayrıntılara ilişkin kavrayışını gösterir. Seslenişin, arzuyu, güveni ve kararlılığı içerdiğini belirten Wesley, hitabın hem Yahudi hem de Yahudi olmayan imanlıların ortak çağrısına işaret ettiğini açıklamıştır. Ayrıca, Kutsal Ruh farklı amaca sahip iki farklı işlemde bulunur. ”Buradaki kölelik ruhu, günahın sonucunda Şeytan’ın esareti ve Tanrı’nın gazabı altında bulunmayı işaret ediyor gibi görünebilir, ancak oğulluk ruhuyla aynı olan Ruh’tur.
Ayrıca Romalılar 8:30’daki, ”Tanrı önceden belirlediği kişileri çağırdı, çağırdıklarını akladı ve akladıklarını yüceltti” sözü üzerindeki yorumu, onun doktrinel sentezini özlü bir şekilde ifade etmektedir. Wesley, yorumunda, ”Elçi Pavlus herhangi bir bölümde aynı sayıda kişinin çağrıldığını, aklandığını ve yüceltildiğini duyurmaz. Bir imanlının çağrılması ve yüceltilmesi arasında sıkışıp kalabileceğini inkar etmez. Hak etmeyen birçok kişinin çağrıldığı gerçeğini de inkar etmez. Elçi Pavlus sadece Tanrı’nın bizleri adım adım sonsuz yaşama kavuşturma yöntemini duyurur” ifadelerini kullandı.
-
İnanç Makaleleri
Metodizm’de doktriner düzenlemenin dördüncü kaynağı, İnanç Makaleleridir. Wesley, İngiltere Kilisesi’nin Otuz Dokuz Maddesini temel aldı. Wesley, Kalvinist bir seçilme anlayışını onaylayan XVII. maddeyi ortadan kaldırmasına rağmen, bu makalelere herhangi bir ayırt edici Arminianizm beyanı eklememiştir. Örneğin, Madde XX şöyle der: ”Mesih’in kendisini bir kez sunması, hem orijinal hem de dünyanın tüm günahları için mükemmel kurtuluş, teselli ve tatmin kaynağıdır.”
Anglikan makalelerinin on dördünü çıkardı ve bazı sakramental fikirleri atlayarak, Metodizmin eklesiyolojisine (kilise bilimi) uyacak şekilde bazı değişikliklerle yirmi beşini sürdürdü. Bu düzenleme, Metodizmi, erken dönem kilisenin teolojik, Kristolojik (Mesih bilimi) ve pnömatolojik (Kutsal Ruh’un çalışılmasına odaklanan disiplin) ortodoksisiyle hizaladı. Kutsal Yazıların otoritesi, günahlı doğaya sahip olma, özgür irade, aklanma ve iyi işlerin kısa tanımları sunulmuştur. Kurtuluşun gerektirdiğinin ötesinde yapılan iyilikler reddedilir ve vaftizin ardından günahlar bağışlanabilir. Bazı Roma Katolik doktrini ve uygulaması (araf ve ekmek ile şarabın dönüşmesi inancı) Tanrı’nın sözüne aykırı” olduğu gerekçesiyle reddedildi. Altı makale ise, kilise ve sakramentlerle ilgilidir.
DAHA FAZLA OKUMA
- Albert C. Outler, ed. John Wesley
- Arnold Dallimore, A Heart Set Free: The Life of Charles Wesley
- John H. Leith, Creeds of the Churches
- John Tyson, Charles Wesley on Sanctification
- John Wesley, Notes
- John Wesley, Sermons
- John Wesley, The Journal of John Wesley
- Richard Watson, Theological Institutes
- Thomas Oden, Doctrinal Standards in the Wesleyan Tradition. Francis Asbury Press, 1998.
- Thomas Oden, John Wesley’s Scriptural Christianity: A Plain Exposition of his Teaching on Christian Doctrine
KAYNAKÇA: https://www.thegospelcoalition.org/essay/methodist-theology/