Habil'in Kanından Daha mı üstün? İbraniler 12:24’teki Habil Üzerine Bazı Yorumlar

Okunma Süresi 9 Dakika2.336 kez okundu.

Özet

İbraniler 12:24’te birden Habil’den bahsedilmesi çeşitli yorumlar uyandırmıştır ama taşıdığı öneme rağmen ‘Habil’in (τὸν Ἅβελ) anlamı hak ettiği kadar ilgi görmemiştir. Bu çalışma İbraniler 12:24’teki τὸν Ἅβελ referansının, Habil’in kurbanını doğru biçimde sunarak bize örnek olmasıyla ilgili olduğunu savunuyor. Aynı şekilde İbraniler 12:24’ün ikinci kısmı da Mesih’in kurbanının Yahudilerin kurban ritüelinden daha üstün olduğunu ifade ediyor. Bu yorum Sina ve Siyon’un karşıt sembollerini içeren bir sonraki bağlama tamamen uymaktadır.

Giriş

İbraniler 12:24’te birden Habil’den bahsedilmesi çeşitli yorumlar uyandırmıştır ama taşıdığı öneme rağmen, konu hak ettiği kadar ilgi görmemiştir. Genelde uzmanlar, İbraniler 12:24’ün orijinalinde geçen ‘Habil’in (τὸν Ἅβελ) anlamının “Habil’in kanı” olduğunu belirtmişlerdir. Kutsal Kitap çevirmenlerinden birçoğu da bu doğrultuda “Habil’den” (παρὰ τὸν Ἅβελ) ifadesini “Habil’in kanından” şeklinde çevirmişlerdir. Ancak şu sorular hala cevaplanmayı bekler: İbraniler 12:18-24’teki Sina ve Siyon’un karşıt sembolizminin bağlamında neden birden Habil (ya da kanının) motifi karşımıza çıkıyor? Ve 12:24’te Habil (ya da kanı) neden Mesih (ya da Mesih’in kanı) ile karşılaştırılıyor?

Önceki Açıklamalar

Birçok yorumcu geleneksel bir çözüm olarak, İbraniler 12:24’teki geçen λαλοῦντι (anlam taşıma) sözcüğünün, Yaratılış 4:10’da Habil’in kanının ‘seslenmesi’ne (βοᾷ) bir gönderme olduğunu düşünmüştür. Bu doğrultuda bazı yorumcular Habil’in kanının “öç için yakardığını”, ama İsa’nın kanının lütuf getirdiğini söylemişlerdir. Grässer Habil’in kanı Tanrı’ya “topraktan” seslenirken, İsa’nın halkı için “göklerden” aracılık ettiğini işaret eder ve bu yüzden İsa’nın kanının Habil’inkinden üstün olduğunu söyler. L. T. Johnson şöyle der: “Habil’in kanının adalet için yakarması, sadece Mesih’in ölümü ve göğe yükselmesiyle ölümün ve günahın üzerinde kazanılan zaferin bir sembolüdür.” Cockerill Mesih’in kanının Habil’in kanından daha üstün bir mesaj taşıdığını, çünkü Mesih’in kanının mahkumiyet yerine kurtuluş getirdiğini söyler. Ancak Attridge, Habil’in ilk şehit olduğunu (karş. 4 Mak. 6:29 ve 17:21) ve şehitlerinin kanının aklama gücü olduğunu, fakat Habil’in kanının aklama gücü sınırlı iken İsa’nın kanının tam aklanma sağladığını söyler. Koester ise τὸν Ἅβελ ifadesinin anlamıyla ilgili kesin bir sonuca varmaktan kaçınır.

Yine de İbraniler 12’de Sina ve Siyon zıtlığından bahsedilirken “Habil’in kanının (ya da ölümünün)” bahsinin geçmesi beklenmedik bir referanstır. Ayrıca göksel Siyon ile ilgili bir dizi sembolün arasında neden ‘Habil’ ile ‘serpmelik kan’ın kıyaslandığını anlamak zordur. “Habil’in kanı” açıkça Sina’yla ilgili sembollere ait değildir ve bu bağlamdaki mahkumiyet temasıyla ilişkili olduğu da şüphelidir. Elimizdeki Yahudi literatürünün hepsinde, Habil’in ölümü ve kanıyla bir aklanma sağlandığı düşüncesi vardır. Habil İkinci Tapınak dönemi literatürünün hiçbirinde ‘şehit’ olarak görülmez ve dahası, İbraniler’in de hiçbir yerinde şehit olarak gösterilmemiştir (karş. 11:4). Eğer yazar Mesih’in kanıyla Habil’in kanı arasında bir kıyaslama yapmak istediyse, neden doğrudan παρὰ τὸ τοῦ Ἅβελ αἷμα (Habil’in kanından) ifadesini kullanmadı?

Similie, Son ve O’Brien tarafından farklı yorumlar yapıldı. Similie bu bağlamda “12:24’ün sonunda birden Habil’den bahsedilmesi, Kutsal Yazılar’da anlatılan Habil’in [orijinal] hikayesine göndermedir” diye yazdı. Ama Eski Antlaşma’daki Habil’in hikayesinin, Sina ve Siyon’un karşıt sembollerinden bahsedilen bir bağlamda Mesih’in serpilen kanıyla nasıl bir benzerliğinin olduğu belirsizdir.

Çoğunluğun yorumunun aksine Son bu ‘anlam taşıma’yı (λαλοῦντι) Habil’in kanının seslenmesiyle değil, peygamberlik işiyle ilişkilendirir. Habil’in İbraniler 12:24’teki eski antlaşma peygamberini, Mesih’in de yeni antlaşma peygamberini temsil ettiğini söyler. Ama İbraniler’in hiçbir yerinde Habil’den peygamber olarak bahsedilmez ve bu bağlamda, Mesih’in de bir peygamber olarak sunulduğu şüphelidir. Bundan ziyade İbraniler 12:24’te Mesih yeni antlaşmanın aracısı olarak tasvir edilir.

Son olarak, O’Brien τὸν Ἅβελ ifadesinin, Habil’in İbraniler 11:4’te tarif edilen imanıyla ilişkili olduğunu söyler. O’Brien Habil’e olan referansın İbraniler 12:23’teki ‘doğru kişilerin ruhları’ ile ilişkili olabileceğini ve yazarın “Habil’in doğruluğundan İsa’nın kurtaran kurbanına kadar tüm kurtuluş tarihine dikkat çekme” niyeti olabileceğini belirtir. Ama bu teoriyi kabul etsek bile, bir dizi Sina ve Siyon sembolizminin arasında Habil’in ya da doğru başka birinin inancının neden Mesih’in serpilen kanıyla karşılaştırıldığını anlamak zordur.

Yeni bir Açıklama

Bu yüzden İbraniler 12:24’te beklenmedik bir şekilde karşımıza çıkan Habil referansının nedeni belirsizliğini sürdürmektedir. Bu çalışma İbraniler 12:24’teki üç ifadeye açıklık getirecektir: ‘serpmelik kan’ (αἵματι ῥαντισμοῦ), ‘üstün’ (κρεῖττον) ve ‘anlam’ (λαλοῦντι). παρὰ τὸν Ἅβελ ifadesinin anlamıyla ilgili yeni bir açıklama getirmeye çalışacağız.

Öncelikle İbraniler’de Habil iki yerde geçiyor: 11:4 ve 12:24. İbraniler 11:4’te Habil ‘iman kahramanları’ listesinde bir iman örneği olarak sunuluyor: “Habil’in Tanrı’ya Kayin’den daha iyi bir kurban sunması iman sayesinde oldu. İmanı sayesinde doğru biri olarak Tanrı’nın beğenisini kazandı. Çünkü Tanrı onun sunduğu adakları kabul etti. Nitekim Habil ölmüş olduğu halde, iman sayesinde hâlâ konuşmaktadır.” Habil’in ölümünden İbraniler 11:4’te kısaca bahsedilmiş olsa da, esas odak Habil’in imanı üzerinde ve bunun örneğini sunusunda görüyoruz (Kayin’den farklı olarak kabul edilir bir kurban sunuyor: πλείονα θυσίαν … παρὰ Κάϊν). İbraniler’in yazarı, İbraniler’de açıkça “Habil’in kanı” temasını işlemiyor.

İkinci olarak, Habil bu bağlamda sadece ‘kan’ ile değil, ‘serpmelik kan’ (αἵματι ῥαντισμοῦ) ile karşılaştırıyor ve birçok uzmanın düşündüğünün aksine, ‘serpmelik kan’ İbraniler 12:24’te sadece Mesih’in ölümünü temsil etmiyor. İbraniler 12:24’teki ‘Serpmelik kan’ (αἵματι ῥαντισμοῦ), İbraniler 11:28’deki ‘serpmelik kan’ı çağrıştırıyor: “Musa imanla, Fısıh kurbanının kesilmesini ve kanının kapılara sürülmesini sağladı (Πίστει πεποίηκεν τὸ πάσχα καὶ τὴν πρόσχυσιν τοῦ αἵματος)”. İbraniler 11:28’deki serpmelik kan Fısıh günü eski antlaşmaya uygun olarak gerçekleştirilen bir kurban ritüelini ifade ediyor. Benzer şekilde İbraniler 12:24’teki ‘serpmelik kan’ da muhtemelen Mesih’in kurbanını temsil ediyor. Mesih’in kurbanı İbraniler’de sıkça geçen bir temadır. İbraniler 9:14, 10:19, 13:12 ve 13:20’de Mesih’in kurban olarak kanını sunmasından bahsedilir. İbraniler 10:10’da kutsalların Mesih’in bedeninin sunulması sayesinde kutsal kılındıkları yazar. Özellikle İbraniler 9:12-15’te yazar şöyle der:

“Tekelerle boğaların kanı ve serpilen düve külü murdar olanları kutsal kılıyor, bedensel açıdan temizliyor. Öyleyse sonsuz Ruh aracılığıyla kendini lekesiz olarak Tanrı’ya sunmuş olan Mesih’in kanının, diri Tanrı’ya kulluk edebilmemiz için vicdanımızı ölü işlerden temizleyeceği ne kadar daha kesindir! Bu nedenle, çağrılmış olanların vaat edilen sonsuz mirası almaları için Mesih yeni antlaşmanın aracısı oldu. Kendisi onları ilk antlaşma zamanında işledikleri suçlardan kurtarmak için fidye olarak öldü.”

İbraniler 9:14’te Mesih’in kanının Yahudilerin kurbanlarında akıtılan kandan daha üstün olduğu yazıyor. İbraniler 9:13’teki ‘serpmelik’ (ῥαντίζουσα) sözcüğü bu kurban töreniyle ilgili olduğundan, ‘serpilmiş kan’ (αἵματι ῥαντισμοῦ) da bu törenle ilgili bir terim olarak anlaşılmalıdır. Ayrıca ‘yeni antlaşmanın aracısı (μεσίτῃ) ifadesi (İbr. 12:24) kurban töreninin bağlamı dahilinde kullanılmıştır (İbr. 8:6; 9:15). Yani İbraniler 12:24’teki αἵματι ῥαντισμοῦ ifadesinin sadece Mesih’in ölümünü değil, kendini kurban olarak sunmasını kast ettiğini anlayabiliriz.

Üçüncü olarak, τὸν Ἅβελ ifadesini Habil’in kanı olarak anlarsak, bu anlayış İbraniler 12:18-29’daki Sina ve Siyon’un karşıt sembolizmi bağlamına uygun düşmez. İbraniler 12:24’ün bağlamında τὸν Ἅβελ, yeni antlaşmanın aracısı olan Mesih’in serpmelik kanı (kurban) ile karşılaştırılır. İbraniler 12:22-24 tek cümleden ve İbraniler 12:22a’daki προσεληλύθατε (yaklaşmak) ile bağlantılı bir dizi yönelme durumundaki sözcükten oluşur (İbr. 12:22b-24). Bu bağlamda İbraniler 12:24’teki ‘serpmelik kan’ (αἵματι ῥαντισμοῦ), İbraniler 12:22-24’teki Siyon sembolizminin bir parçasıdır ve “Habil’inkinden üstün bir anlam taşıyan” (κρεῖττον λαλοῦντι παρὰ τὸν Ἅβελ) ifadesi ‘serpmelik kan’ı (αἵματι ῥαντισμοῦ) niteler. Bu yüzden τὸν Ἅβελ ifadesinin Sina ve Siyon’un karşıt sembollerinin bağlamı içerisinde anlaşılması gerekir. İbraniler 11:4’te Habil Tanrı’ya Kayin’den daha iyi bir kurban sunuyor. Daha önce de belirttiğimiz gibi, İbraniler’in hiçbir ayetinde Habil bir şehit olarak gösterilmez ve Habil’in kanından bahsedilmez. İbraniler 11’de Habil bunun yerine kurbanını doğru şekilde sunan örnek birisi olarak gösterilir. Bu yüzden aynı şekilde 12:24’teki τὸν Ἅβελ Habil’in ölümü ya da kanıyla değil, İbraniler 11:4’te Kayin’inkiyle karşılaştırılan kurban sunusuyla ilgilidir (Habil’in Tanrı’ya Kayin’den daha iyi bir kurban sunması… πλείονα θυσίαν Ἅβελ παρὰ Κάϊν προσήνεγκεν τῷ θεῷ). Bu yüzden bu bağlam, İbraniler 12:24’te yeni antlaşmanın (Siyon’a benzetiliyor) aracısı Mesih’in kurban sunusunun, Habil’in sunusuyla temsil edilen eski antlaşmaya (Sina’ya benzetiliyor) bağlı Eski Antlaşma kutsallarının kurbanlarından daha üstün olduğunu okuyucunun anlamasını sağlıyor. Yani Habil Sina antlaşmasına göre kurban sunusu doğru şekilde sunmuştu, ama Mesih’in sunduğu (Siyon), Habil’in eski antlaşmaya göre sunduğundan (Sina) daha üstündür.

Dördüncü olarak, yazar Yaratılış 4:10’daki “seslenmek” (βοᾷ) sözcüğü yerine λαλεῖν (anlam taşımak) ifadesini kullanıyor. Aşağıda sıralanan nedenlerden ötürü İbraniler 12:24’teki ‘anlam taşıma’ (λαλοῦντι), Yaratılış 4:10’daki ‘seslenme’ ile aynı değildir. Sırsıyla MT ve LXX çevirilerinde ָצעק ve βοάω sözcükleri ‘yakarmak’ olarak çevrilmiştir. Ama İbraniler’de 16 kez geçen λαλεῖν hiçbir yerde yakarma anlamında ‘seslenmeyi’ ifade etmek kullanılmamıştır. Bunun yerine ‘seslenme’ ile ‘bildirme’, ‘açıklama’ ya da ‘örnek olma’ anlamları ifade edilmiş, Tanrı’ya yakarma anlamında hiç kullanılmamıştır. Örneğin İbraniler 1:1’de Tanrı ‘atalarımıza’ seslenir (λαλήσας); İbraniler 2:2 şöyledir: “Çünkü melekler aracılığıyla bildirilen söz geçerli olduysa…” İbraniler 5:5’te Tanrı Mesih’e “Bugün ben sana Baba oldum” der (λαλήσας). İbraniler 11:4’te “Habil ölmüş olduğu halde, iman sayesinde hâlâ konuşmaktadır” (ἔτι λαλεῖ), yani Habil doğru bir örnek olmaktadır (kurbanını doğru sunduğu için). Burada Habil’in sunduğu doğru örnek ölümüyle ilgili değildir, sunu hizmetiyle ilgilidir. Bu yüzden bu eş temalı bağlamda λαλοῦντι Yaratılış 4:10 ile ilişkili değildir.

Beşinci olarak, İbraniler boyunca κρείσσων/κρείττων karşılaştırma zarfı, başlıca ‘yeni Hristiyan inancı’ ile ‘eski Yahudi dinini’ veya ‘Yahudi sunularını’ karşılaştırmak için kullanılmıştır (1:4; 6:9; 7:7, 19, 22; 8:6; 9:23; 10:34; 11:16, 35, 40; 12:24; karş. 9:11’deki μείζονος ve 10:1’deki μελλόντων ἀγαθῶν). Özellikle 9:22-23’te (karş. 10:34) κρείττων Yahudi sunularını Mesih’in göksel sunusu ile karşılaştırmak için kullanılmıştır: “Nitekim Kutsal Yasa uyarınca hemen her şey kanla temiz kılınır, kan dökülmeden bağışlama olmaz. Böylelikle aslı göklerde olan örneklerin bu kurbanlarla, ama gökteki asıllarının bunlardan daha iyi kurbanlarla (κρείττοσιν θυσίαις) temiz kılınması gerekti.” Ayrıca 8:5-6’da yazar şöyle der:

Bunlar göktekinin örneği ve gölgesi olan tapınakta hizmet ediyorlar. Nitekim Musa tapınma çadırını kurmak üzereyken Tanrı tarafından şöyle uyarıldı: “Her şeyi sana dağda gösterilen örneğe göre yapmaya dikkat et.” Şimdiyse, İsa daha iyi vaatler üzerine kurulmuş daha iyi bir antlaşmanın (κρείττονός ἐστιν διαθήκης μεσίτης) aracısı olduğu kadar, daha üstün bir göreve de (διαφορωτέρας … λειτουργίας) sahip olmuştur.

İbraniler 8:5-13’te yeni antlaşmanın yapılmasının nedeni daha detaylı olarak açıklanır. Yeni antlaşma (διαθήκη καινή) eskisinden daha üstün bir antlaşmadır (8:6, 7, 13). İbraniler 8:5-6’da Mesih’in sunduğu kurban Yahudilerin eski antlaşma kurbanlarıyla kıyaslanıyor ve Mesih daha iyi bir antlaşmanın aracısı olarak sunuluyor (yeni antlaşma). İbraniler 13:12, 20’de Mesih’in kanı yeni Hristiyan inancıyla ilişkilendiriliyor. Bu yüzden İbraniler 12:24’teki serpmelik kan ile ifade edilen şey sadece “Mesih’in ölümü” değil, Mesih’in sonsuz antlaşmaya göre halkını kutsal kılan kurban sunusudur (13:12, 20). Benzer şekilde İbraniler 12:24’teki κρεῖττον λαλοῦντι, yeni Hristiyan inancı ile eski Yahudi kurban sunuları arasında bir kıyaslama ifade eder.

Altıncı olarak, İkinci Tapınak dönemine ait elimizdeki tüm literatürde Habil doğru bir tanık ya da şehit olarak anılmaz. Bunun yerine birçok yerde dürüstlükle sunduğu kurbanıyla birlikte anılır. Jübileler 4:1-6’da (karş. 11Q12 1 6) Habil’in Kayin tarafından öldürüldüğü çünkü Habil’in kurbanının Tanrı tarafından kabul edilip Kayin’inkinin kabul edilmediği yazar (4:2). Yani Jübileler 4:1-6’da Habil doğru şekilde kurbanını sunan kişidir. İshak 5:4’te Habil’in elindekinin en iyisini getirip sunakta sunduğu için Tanrı tarafından bereketlendiği yazar. İshak 12:53-54’te Habil inançlı bir adam olarak anlatılır ve Tanrı onun kurbanından hoşnut olmuştur. İshak 4:37’de Habil’in sunusu Tanrı’nın kabul ettiği örnek bir kurban sunusu olarak geçer. İshak sunusunun Habil’inki gibi kabul edilmesi için dua eder. Yani Habil, İkinci Tapınak literatürünün birçok yerinde Yahudi kurban sunusu doğru bir şekilde sunan biri olarak geçer.

(Not: Jübileler Kitabı büyük olasılıkla MÖ 2. yüzyılda, MÖ 135-105 civarında Ferisiler tarafından yazılmıştır. Keşfedilen el yazmalarının Etiyopya dilinde yazıldığını da biliyoruz, ancak orjinallerin Eski İbranice yazıldığına da inanılıyor. Eski Ahit kanonuna ait değildir.)

Filon De sacrificiis Abelis et Caini’de Habil’in sunusunun kabul edilip Kayin’inkinin kabul edilmemesinin nedenini açıklar. Sacr. 88’e göre Habil’in sunu Tanrı tarafından kabul edildi çünkü ἀπαρχή (ilk ürün) ve πρωτοτόκος (ilk doğan) idi. Sacr. 73’te ilk ürün (ἀπαρχή) ve ilk doğan (πρωτοτόκος) ruhun sunusuna benzetilir. De confusione linguarum 124’te Habil sürünün ilk doğanını Tanrı’ya sunar ve ilk doğanı sunmasının anlamı “nedenler zincirinin üst kısmında yer alan nedenler bile varlıklarını en baştaki En Yüksek Neden’e borçludur.” Filon yazdıklarında Habil’in sunusunun neden kabul edildiğine ve ilk doğan oğulun hakkının (πρωτοτόκια or πρεσβεία) neden küçük olana (Habil) aktarıldığına dikkat çeker, Habil’in ilk doğanı Tanrı’nın sunağına getirerek dürüst olduğunu gösterir.

Josephus’un Antiquitates judaicae eserinde 1:53’te, Habil’den “kendisi aracılığıyla yapılan her şeyde bulunan, arzu edilir bir erdem” olarak bahsedilir. Habil’in sunusu (süt ve ilk ürünler) kabul edilmiş, Tanrı Habil’in sunduğu kurbandan daha hoşnut olmuştu çünkü onun sunusu doğaya uygundu. Habil’in Kayin tarafından öldürülmesinin nedeni akla uygun davranması ve sunusunun Tanrı tarafından daha değerli bulunmasıydı. Josephus Ant. 1:53’te Habil’in kurbanını dürüstlükle sunmasına ve sunusunun neden Tanrı tarafından kabul edildiğine odaklanılır.

Yani İkinci Tapınak dönemi literatüründe Habil genelde Tanrı’ya kurbanını dürüstlükle sunan (ilkdoğanı sunduğu için) kişiyi temsil eder. İbraniler 11:4’te İbraniler’in yazarı da Habil’i Tanrı’ya kurbanını doğru şekilde sunan bir kul olarak sunar ve Habil’in imanı doğrudan dürüstlükle sunduğu sunusuyla ilişkilendirilir. Bu bağlamda İbraniler 12:24’te muhtemelen, τὸν Ἅβελ ile Habil’in İbraniler 11:4’te bahsi geçen doğru sunusu kast edilmektedir.

Sonuç

Bu çalışmada ‘kan’ ve ‘Habil’ birlikte kullanılmasının Habil’in herkesçe bilinen ölümünü çağrıştırdığı reddedilmiyor, ancak İbraniler 12:24b çift anlamlı gibi görünmektedir. Bu yüzden bu çalışmada τὸν Ἅβελ ile, sunusunu doğru sunmasıyla Habil’in bize bir örnek olarak konuşmasının kast edildiği savunuluyor. İbraniler 12:24’te yazarın Habil’in sunduğu kurbanla (Sina antlaşmasına göre sunulan Yahudi kurbanı) yeni antlaşmaya göre gerçek kurtuluşa ve kutsallaşmaya götüren Mesih’in kurbanını (serpmelik kan) karşılaştırdığını destekleyen sağlam dayanaklarımız var.

Bu yorum İbraniler 12:18-24’teki Sina ve Siyon’un karşıt sembolizminin bağlamına tam olarak uyar. Habil’in kurban sunusu doğru şekilde sunulmuştu ve Kayin’in sunusundan (11:4) üstündü (πλείονα). Ama sunusu yine de Sina antlaşmasına göre yapılmıştı. Buna karşın İsa Mesih, sunduğu göksel kurbanı yeni antlaşma aracısı olarak sunmuştu. Yani İbraniler 12:24’te Habil’in kurbanından bahsedilmesinin en muhtemel nedeni, İbraniler 11:4’te Habil’in sunusundan olumlu bir şekilde bahsedilmiş olduğu için, yazarın onu Mesih’in sunusuyla karşılaştırma ihtiyacı duymasıdır. Çünkü diğer türlü okuyucular eski Yahudi dinlerine ve onun kurban pratiklerine dönebilir, inançlarını tehlikeye atabilirdi.

Bu yüzden İbraniler 12:24’teki τὸν Ἅβελ ifadesinin, İbraniler 11:4’teki Habil’in kurban sunusuna gönderme olduğu ve αἵματι ῥαντισμοῦ κρεῖττον λαλοῦντι παρὰ τὸν Ἅβελ ifadesinin “Habil’in sunduğu kurbandan daha üstün bir anlam taşıyan serpmelik kana” şeklinde çevrilmesi gerektiği sonucuna varıyoruz. Yani İbraniler 12:24’te, Mesih’in sunusunun İbraniler 9:14’te bahsedilen Yahudi kurban sunusundan daha üstün olduğu ifade edilmektedir.

Kaynakça: TYNDALE BULLETIN 67.1 (2016) 127-136 https://doi.org/10.53751/001c.29412

1 E.g. Ceslas Spicq, L’Épître aux Hébreux, (Paris: Libraire Lecoffee, 1952–53), 2:409-10; Jonathan I. Griffiths, Hebrews and Divine Speech, LNTS (London: T & T Clark, 2014), 143-44; B. F. Westcott, The Epistle to the Hebrews (London: Macmillan, 1892), 417; Harold W. Attridge, Hebrews, Hermeneia (Minneapolis: Fortress, 1989), 377; James Moffatt, The Epistle to the Hebrews, ICC (Edinburgh: T & T Clark, 1924); Hugh Montefiore, A Commentary on the Epistle to the Hebrews, BNTC (London: A & C Black, 1964), 233; R. Walter L. Moberly, ‘Exemplars of Faith in Hebrews 11: Abel’, The Epistle to the Hebrews and Christian Theology, ed. Richard Bauckham et al. (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 2009), 360; Gareth Lee Cockerill, The Epistle to the Hebrews, NICNT (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 2012), 658-59. Ayrıca bkz. Matt. 23:35, Luke 11:51.

2 Ayrıca şunlar da: ESV, NASB, NIV, NRSV, NLT, Revidierte Elberfelder, Einheitsübersetzung, La Sacra Bibbia Nuova Riveduta (İtalyanca). Bazı çevirilerde “Habil’in kendisinden” olarak geçiyor (Luther’s translation, La Nuova Diodati (İtalyanca), NVB San Paolo Edizione (İtalyanca), Nouvelle Edition Genève, en français courant).

3 Ör. Herbert Braun, An die Hebräer (Handbuch zum Neuen Testament; Tübingen: Mohr Siebeck, 1984), 114; Spicq, L’Épître aux Hébreux, 2:409; F. F. Bruce, The Epistle to the Hebrews, NICNT (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1964), 361; Han-Friedrich Weiss, Der Brief an die Hebräer, KEK (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1991), 422; Otto Michel, Der Brief an die Hebräer, KEK (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1975), 469.

4 Erich Grässer, An die Hebräer, EKKNT (Zürich: Benziger, 1997), 3:324.

5 Luke Timothy Johnson, Hebrews: A Commentary, NTL (Louisville, KY: Westminster John Knox, 2006), 333.

6 Cockerill, Hebrews, 659.

7 Attridge. Hebrews, 377.

8 Craig R. Koester, Hebrews: A New Translation with Introduction and Commentary AB (New York: Doubleday, 2001), 546.

9 Karş. Paul Ellingworth, The Epistle to the Hebrews (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1993), 682; William L. Lane, Hebrews 9–13, WBC (Waco, TX: Word, 1991), 474.

10 Contra Michel, Der Brief an die Hebräer, 469.

11 Bkz. Gene Similie, ‘“The One Who Is Speaking” in Hebrews 12:25’, TynBul 55 (2004), 280.

12 Similie, ‘The One Who Is Speaking’, 278-83.

13 Cockerill, Hebrews, 659.

14 Kiwoong Son, Zion Symbolism: Hebrews 12:18-24 as a Hermeneutical Key to the Epistle (Carlisle: Paternoster, 2005), 101-2.

15 Peter T. O’Brien, The Letter to the Hebrews, Pillar New Testament Commentaries (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 2010), 490.

16 O’Brien, Hebrews, 490-91.

17 O’Brien, Hebrews, 404.

18 Contra Bruce, Hebrews, 283-84; Ellingworth, Hebrews, 573.

19 Ayrıca bkz. Helenistik Sinagog Duaları 6:4.

Authors

Tyndale Bulletin

Tyndale Bulletin is a peer-reviewed academic journal which publishes scholarly articles that make an original contribution to biblical studies and related disciplines. It is the journal of Tyndale House, Cambridge, a UK-based research institute and residential library dedicated to biblical scholarship.
View all posts
Kyu Seop Kim

B.A. Sogang University, Korea (2005) M.Div. Chongshin University, Korea (2009) Th.M. Calvin Theological Seminary, USA (2011) Ph.D. University of Aberdeen, UK (2016)
View all posts

Özet